مقاله کامل اعتبارگذاری در آموزش عالی و آموزش پزشكی

اعتبارگذاری در آموزش عالی و آموزش پزشكی
چكیده
بهبود كیفیت آموزشی و مراعات استانداردهای آموزشی و پژوهشی در آموزش عالی از سوی همة كشورها به ویژه كشورهای پیشگام در آموزش عالی در پنجاه سال اخیر مورد توجه جدی قرار گرفته است.
یافتن معیارهای عینی برای رتبه بندی دانشگاه‌ها و حمایتهای مالی از آنها از جمله دلایل این توجه بوده است. برای اطمینان یابی از كیفیت آموزش عالی، اعتبارگذاری به عنوان یك رویكرد پذیرفته شده به طور وسیعی مورد استفاده قرار گرفته است.
كشورهای مختلف براساس ساختار اداری و سیاسی خود، الگوهای متفاوتی را برای اعتبارگذاری انتخاب كرده اند. در این مقاله با استفاده از منابع منتشر شده در ده سال اخیر، هدفهای اعتبارگذاری و الگوهای مختلف آن به خصوص الگوهای مورد استفاده در آموزش پزشكی تشریح و ضمناً به نظام اعتبارگذاری در برخی كشورها به اختصار اشاره شده است.
واژه های اصلی. اعتبارگذاری، آموزش پزشكی، آموزش عالی، بهبود كیفیت آموزش.
مقدمه
در چند سال اخیر پرداختن به مسأله اعتبارگذاری (Accriditation) در مؤسسات آموزش عالی و نیز دز سطح وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس مفاد قانون برنامه سوم توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مصوب مجلس شورای اسلامی، افزایش كیفیت دانشگاه‌ها به عنوان یك هدف محوری مطرح شده است.
برای پرداختن به موضوع بسیار با اهمیت افزایش كیفیت آموزش و پژوهشی دانشگاه‌ها، اعتبارگذاری به عنوان ابزاری شناخته شده و مورد استفاده در دانشگاه‌های معتبر دنیا جایگاهی با اهمیت در مباحث نظارت و ارزیابی پیدا كرده است گرچه مباحث نظری اعتبارگذاری و فنون اجرائی آن و انطباق این شرایط با وضعیت نظام آموزش عالی و آموزش پزشكی در ایران، سامان یافتگی لازم را ندارد.
دانشگاهها به عنوان مراكز تولیدكننده علم و فرهنگ و تربیت متخصصان مورد نیاز كشور، بطور قطع خاستگاه بسیاری از خلاقیتها و نوآوریها برای حل مسائل روز جامعه می باشند. با توجه به رشد سریع جامعه، ایجاد مشاغل جدید و تغییر در وظایف شغلی، دانشگاه‌ها در مسیری قرار می گیرند كه بایستی خط مشیها و برنامه های خود را با رشد شتابان اجتماعی تطبیق دهند و با توجه به اینكه بخش قابل ملاحظه ای از رشد ناخالص داخلی (GDP) به نظامات آموزش عالی تعلق می گیرد، اطمینان یافتن از اینكه برنامه ها و عملكردها و اهداف دانشگاه‌ها مسیر صحیحی را در جهت سیاستهای كلی تدوین شده طی می كنند، ضرورتی ملی پیدا كرده است. دانشگاه‌های ما در حال حاضر، فاقد یك نظام ارزشیابی مدون و علمی و نهادینه شده برای ارزشیابی كیفیت خود و مشروعیت بخشی به اهداف و عملكردهای خود می باشند. مطالعات جهانی مؤید این می باشد كه مراكز آموزش عالی
نیازمند چنین نظام ارزیابی و اعتبارگذاری می باشند تا با سنجش وضعیت موجود خود و انطباق آن با استانداردهای مورد قبول، هویت علمی و قانونی برای دانشگاه‌ها دست و پا كنند. این مقاله درصدد است تا تصویری از اهداف و روشهای اعتبارگذاری در كشورهایی كه این مسیر را پیموده اند، در اختیار قرار دهد.
تعریف اعتبارگذاری
اعتبارگذاری، فرایند كنترل كیفیت و اطمینان در آموزش عالی است كه به منظور حصول اطمینان از احراز حداقل استانداردهای قابل پذیرش می باشد و از طریق فرایند بررسی و تعیین میزان كیفیت و كارآیی درونی و بیرونی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی با استفاده از مؤلفه ها و شاخصهای عملكردی انجام می شود (1).
هدفهای اعتبارگذاری
مهمترین و اساسی ترین هدف اعتبارگذاری، دستیابی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به سطوح استانداردهای رسمی ارتقا كیفی است. در واقع چنان كه بخواهیم این هدف اساسی را به تفصیل بیان كنیم 9 مورد زیر به عنوان هدفهای اعتبارگذاری پذیرفته شده اند:
تأیید اینكه آیا مؤسسه به سطح استاندارهای رسمی رسیده است یا خیر
كمك به دانش آموزان دوره متوسطه كه در حال آمادهشدن برای ورود به دانشگاه‌ها هستند، در امر شناسایی مؤسسات معتبر و قابل قبول
كمك به مؤسسات در تعیین میزان واحدهای انتقالی قابل پذیرش
كمك به شناسایی مؤسسات به منظور سرمایه گذاری بخش خصوصی
محافظت مؤسسات آموزش عالی در برابر فشارهای درونی و بیرونی
ایجاد رقابت مثبت در بین مؤسسات آموزش عالی برای افزایش سطح استانداردها
مشاركت فراگیر اعضا هیأت علمی و كاركنان در امر برنامه ریزی و ارزشیابی مؤسسه
تعیین معیار و ملاك برای صدور گواهینامه ها و پروانه های تخصصی
فراهم آورندن شرایط برای دریافت كمك از دولت به عنوان ابزاری برای ابراز شایستگی (2)
الگوهای جهانی اعتبارگذاری
مجموعه مطالعات نشان می دهد كه 3 الگوی اصلی اعتبارگذاری در بین كشورهای جهان معمول است كه در بسیاری از كشورها با تغییراتی اندك مورد استفاده قرار می گیرند.
(Bureaucratic Model) الگوی دیوانسالارانه
در این الگو، كنترل دولت نسبت به آموزش عالی دولتی و غیر دولتی از طریق فرآیند اعتبارگذاری اعمال میگردد. این اعمال كنترل، در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در مدیریت دانشگاه‌ها است و با هدف ارتقای كیفیت و بالابردن سطح استانداردها انجام می شود. در این الگو كه به صورت متمركز عمل می كند، شورایی تحت عنوان شورای استانداردها از نظر كمی و كیفی بر دانشگاه‌ها نظارت و فرایند اعتبارگذاری مؤسسات آموزش عالی را هدایت می كند. تأسیس دانشكده ها و دانشگاه‌ها و رشته های جدید، تأیید برنامه های درسی و سایر برنامه های طراحی شده توسط دانشگاه‌ها، تأیید ضوابط فارغ التحصیلی، تصویب معیارهای پذیرش دانشجو و تصویب ضوابط ارتقای اعضا هیأت علمی، از
جمله وظایف شورای استانداردها در الگوی دیوانسالاری می باشد.
به صورت كلی می توان اظهار داشت كه در الگوی اعتبارگذاری دیوانسالارانه سه هدف عمده تعقیب می شود:
اطمینان از برخورداری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی از حداقل استانداردهای آموزش
ارزشیابی رشته های دانشگاه‌ها به لحاظ علمی و ارزشیابی درجات علمی دانشگاه‌ها
تدوین شاخصهای عملكردی مورد قبول برای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی
با توجه به مبانی نظری و ساختار اجرای این الگو، می توان به نقاط قوت و ضعفی در آن اشاره كرد. نقطه قوت این الگو، وجود یك توجه متمركز روی دانشگاه‌ها است كه اطمینان از مراعات حداقل استانداردهای مورد لزوم دانشگاه‌ها را حاصل می كند. طبیعی است به دلیل تصمیم سازیهای متمركز شورای استاندارد و لزوم تبعیت دانشگاه‌ها از این تصمیمات، به میزان زیادی خلاقیت و نوآوری و مشاركت دانشگاهیان كاهش مییابد كه این موضوع نقطه ضعف عمده این الگو می باشد ضمن اینكه تشكیلات وسیعی برای این اعمال نظارت بایستی بكار گرفته شود. این الگو در كشورهایی از قبیل تایلند، چین و اندونزی در حال حاضر بكار گرفته می شود(3). در ایران نیز بخشی از این الگو به صورت ناقص در موقع تصمیم گیری برای گسترش دانشگاه‌ها و دانشكده ها و رشته های جدید مورد توجه می باشد.
(British Model)الگوی انگلیسی
در این الگو، كنترل دانشگاه‌ها توسط یك سیستم نیمه متمركز انجام می شود و استقلال دانشگاه بطور مجموعه ای لحاظ گردیده است. در این الگوی اعتبارگذاری، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به طور مستقل به تدوین استانداردها
و شاخصهای عملكرد خود اقدام می كنند و دولت كنترل این استانداردها را توسط مؤسسات دولتی و غیر دولتی به عهده دارد. دانشگاه‌ها برای تدوین استانداردها و قضاوت درباره كیفیت آموزش خود توسط واحدهایی در درون دانشگاه‌ها و یا موسسات خصوصی اقدام می كنند و در واقع به نوعی حسابرسی آموزشی از دانشگاه خود می پردازند(4). هدفهایی كه این الگو در تعقیب آنها می باشد، عبارتند از:
اعطای استقلال به دانشگاه‌ها براساس ضوابط خاص
ارتقای كیفیت استانداردهای آموزشی
نظام موازی برای كنترل كیفیت دانشگاه‌ها
تخصیص بودجه و سایر تسهیلات براساس ضوابط
طبقه بندی مؤسسات آموزش عالی براساس امتیازات كسب شده فرآیند اعتبارگذاری در این الگو شامل دو مرحله است: ابتدا مؤسسه آموزشی براساس استانداردهایی كه خود به تدوین آن پرداخته است، نسبت به خود ارزیابی محدود اقدام می كند و سپس مؤسسات حسابرسی دانشگاهی نظام ارزشیابی مؤسسه را مورد بازدید قرار می دهند و در موارد لازم، چك لیستهای ارزیابی در خصوص جنبه های مختلف برنامه های دانشگاه تكمیل می شود و گزارش بازرسی تهیه می گردد این گزارشها به صورت عام منتشر نمی شود، بلكه برای انجام اصلاحات در اختیار دانشگاه‌ها قرار می گیرد و دانشگاه‌ها نیز موظف به مراعات تذكرات اصلاحی می باشند.
این الگو در كشورهایی، نظیر: انگلستان، نیوزلند، مالزی و سنگاپور اجرا می شود و نظارت بر برنامه های درسی و نظام پذیرش دانشجو و استخدام هیأت علمی توسط مؤسسات دولتی انجام می گردد(3).
الگوی اعتبارگذاری آمریكایی(American Accreditation Model)
قدیمی ترین اسناد و مدارك مربوط به اعتبارگذاری به شكل جدید وسازمان یافته مربوط به آمریكا و سپس كانادا
میباشد. اولین برنامه ای كه درآمریكا به اعطا درجه تأیید دانشگاه‌ها پرداخت، كمیته توسعه آموزش ملیNEDC(National Education Development Committee)در سال 1960 بود كه از طرف سازمان برنامه ریزی آمریكا(AIP) مأمور انجام این وظیفه شد. در سال 1980 در زمینه اعتبارگذاری برنامه های دانشكده های پزشكی هیأت بررسی آموزش پزشكیLiasion Committee on Medical) LCMEEducation) تشكیل شد و برنامه ها و استانداردهای بسیار جامعی را درزمینه اعتبارگذاری دانشكده های پزشكی تدوین نمود كه از شهرت و اعتبار جهانی برخوردار می باشند. ارزیابیهای عملیLCME از سال 1984 آغاز شد.
با تك میل برنامه های اعتبارگذاری در این دهه ها، از سال 1989 به بعد اینحركت شكل تازه ترییافت. در سالهای95-1992، LCME به تجدید نظردر استانداردهای قبلی به منظور وضوح و مشخص سازی هر چه بیشتر آنها وتهیه جزوات راهنمای مراحل اجرایی پرداخت(5). در حال حاضر،LCME بهعنوان یك مؤسسه غیر دولتی مسؤول تأیید صلاحیت ملی برنامه های آموزشپزشكی عمومی (MD) می باشد. LCME برنامه های اعتبارگذاری را دردانشكده های داوطلب انجام می دهد و این امر باعث پیشرفت برنامه هایآموزش پزشكی در دانشگاه‌های تحت پوشش شده و مشاركت بیشتر دانشجویان و استادان را در امر تحقیق و بهبود مراقبتها را باعث گردیده است(6 و 7).
LCME دارای17 عضو مركزی افتخاری است كه به صورت غیر تماموقت كار می كنند. اعضای مركزی این مؤسسه را استادان پزشكی، رؤسایدانشكده های پزشكی، پزشكان در حال خدمت، نماینده مردم، دانشجویپزشكی، نمایندگان شورای دانشكده های پزشكی آمریكا و نمایندگان انجمنپزشكی آمریكا، تشكیل می دهند.
در سال 1997 مؤسسه دیگری تحت عنوان شورای اعتبارگذاری آموزش عالیCHEAدر آمریكا تأسیس شد. این مؤسسه نیز یك مؤسسه غیر دولتی است كه بر كار هیأتهای تخصصی اعتبارگذاری ایالتی نظارت می كند و در موارد لازم، نقش فرجامخواهی بین مؤسسات اعتبارگذاری و دانشگاه‌ها را نیز به عهده دارد. 8 نفر از اعضای اعتبارگذاری ایالتی، 8 نفر از اعضای اعتبارگذاری ملی و 44 گروه اعتبارگذاری تخصصی تشكیل دهندگان شورای اصلیCHEA می باشند كه دفتر مركزی آن در واشنگتن است(8).
الگوی اعتبارگذاری آمریكایی با تأكید بر پذیرش اقتدار قانونی و علمی دانشگاه‌ها و توانایی آنها در خود ارزیابی، ارتقای كیفیت و بالا بردن استانداردها و همچنین ابداع و پیشنهاد روشهایی به منظور اطمینان از كیفیت برنامه های درسی و امكانات مؤسسه و نیز تدوین استانداردهای قابل قبول از طریق مشاركت مؤسسات خصوصی ایالتی و دانشگاه‌ها، سامان یافته است. كنترل كیفیت دانشگاه‌ها در این الگو به صورت غیر متمركز و به دور از مداخله دولت ایالتییا مركزی انجام می شود.
اعطای اعتبار به دانشگاه‌ها از سویLCME بر اساس یك برنامه زمان بندی3 تا 7 ساله انجام می شود و CHEA بر این فرآیند نظارت دارد.
نقاط قوت این الگو را می توان در به رسمیت شناختن استقلال واقعی دانشگاه‌ها، ایجاد رقابت سالم و سازنده بین دانشگاه‌ها و افزایش مشاركت هیأت علمی و كاركنان در ارتقای كیفی دانشگاه‌ها، برشمرد.
گستردگی و تنوع استانداردها در نزد دانشگاه‌های مختلف، تنوع در معلومات فارغ التحصیلان و ناهمگنی آنان از نقاط ضعف این الگو محسوب می شود.
مراحل اجرایی الگوی اعتبارگذاریLCME نیز از اعتبار ویژه ای برخوردار است. گرچه مراحل اجرایی اعتبارگذاری برحسب نوع الگوی مورد استفاده متفاوت می باشد. اما بسیاری از منابع موجود در زمینه اعتبارگذاری به تشریح مراحل اجرایی الگویLCME پرداخته اند. با توجه به اینكه این مراحل اجرایی با مختصر تغییراتی قابل استفاده در هر نظام اعتبارگذاری می باشد، به صورت خلاصه در جدول زیر این مراحل ارائه می شود (11 و 12).
جدول 1. مراحل اجرایی در الگویLCME
روشهای تلفیق یافته اعتبارگذاری
كشورهای مختلف به جهت نظام اجرایی و ارزشهای مورد قبول اجتماعی و فرهنگی، الگویی برای سیستم اعتبارگذاری خود برگزیده اند كه گرچه بطور كامل منطبق با الگوهای سه گانه ذكر شده نیست، اما به نوعی از این الگوها بهره گرفته اند و در واقع شكل تلفیق یافته ای از الگوهای ذكر شده را مورد استفاده قرار داده اند. برای نمونه اشاره ای به الگوهای اعتبارگذاری كره جنوبی، به فرانسه و بنگلادش می شود.
نظام اعتبارگذاری در كره جنوبی
كره جنوبی در بین كشورهای آسیایی در اتخاذ یك نظام اعتبارگذاری منسجم از پیشگامان محسوب می شود. الگوی اعتبارگذاری در كره جنوبی به الگوی آمریكایی نسبتاً شبیه است با این تفاوت اساسی كه اعتبارگذاری در الگوی آمریكایی غیر دولتی و داوطلبانه است و در كره جنوبی دولتی و غیر داوطلبانه است. هدف اصلی اعتبارگذاری در كره جنوبی اطمینان از وجود حداقل مراعات استانداردها و كیفیت آموزشی است و البته هدفهای دیگری از قبیل انتخاب مؤسسات برای حمایت مالی بیشتر و طبقه بندی دانشگاه‌ها
نیز مورد نظر می باشد. مراحل اعتبارگذاری در كره جنوبی، شامل: خودارزشیابی، بررسی گزارش، بازدید دانشگاه و اعلام نتیجه می باشد. فرصت خودارزشیابی، (ارزیابی درونی) پس از اعلام استانداردها از سوی شورای اعتبارگذاری به دانشگاه‌ها و دانشكده ها مدت شش ماه می باشد.
شاخصهای اعتبارگذاری در كره جنوبی شش طبقه بندی عمده دارد كه هر كدام نیز زیر مجموعه هایی دارند. این شش طبقه، عبارتند از: هدفهای مؤسسه، برنامه های درسی، دانشجویان، دانشكده ها، تسهیلات و مدیریت و امور مالی، نتایج نهایی اعتبارگذاری به صورت خوب (A) متوسط (B) و ضعیف (C) لحاظ می شود(4).
نظام اعتبارگذاری در فرانسه
در بین كشورهای اروپایی، فرانسه از تاریخچه ای غنی در آموزش عالی و روشهای كنترل كیفی آموزش برخوردار میباشد. در فرانسه، در سال 1985 كمیته ارزشیابی ملی با دو هدف عمده تاسیس شد:
قضاوت براساس قدرت قانونی در مورد كیفیت تحقیق و آموزش.
قضاوت در مورد چگونگی روشهایی كه دانشگاه‌ها برای ایفای مسؤولیتهای خود در پیش گرفته اند.
كمیته مذكور از ابتدای تامین حركت وسیعی را آغاز كرد و بسیاری شیوه های سنتی و متمركز كنترل كیفیت را مورد سؤال قرار داد. هدف عمده ای كه كمیته در تعقیب آن بود، ارزیابی گسترده مؤسسات آموزش عالی و ارائه پیشنهادها در مورد بازنگری آموزش و پژوهش و مدیریت آنها بود.
اعتبارگذاری مؤسسات آموزش عالی هر 8 سال یكبار بر حسب دعوتی كه مؤسسات آموزش عالی از كمیته ارزشیابی ملی می كنند، انجام می شود. هیأت ارزیابی منتخب كمیته ملی، معمولاَ پس از یك سال بررسی، گزارشی مشتمل بر خودارزشیابی

فایل : 14 صفحه

فرمت : Word