مقاله فارسی بودجه

بودجه ریزی به عنوان یکی از چالش های فعلی نظام اقتصاد ایران تاریخچه ای ۱۰۰ ساله دارد.تاریخ حکایت از آن دارد که طى دوران مختلف دولت ها تا حدود زیادى تکیه بر کارشناسان بین المللى را مبناى تحولات ساختارى در بودجه قرار داده اند به گونه اى که طى چند سال اخیر نیز دستورات صندوق بین المللى پول تاثیرات بسیارى در ساختار و نظام بودجه ریزى کشور داشته است.مورگان شوستر آمریکایى اولین کارشناسى بود که به صورت رسمى و با هدف سامان بخشیدن به وضعیت مالى دولت ایران در سال ۱۲۹۰ شمسى به ایران آمد.اما به دلیل تشدید بحرانهاى سیاسى و اولتیماتوم دولت روسیه پس از ۸ ماه مجبور به ترک کشور شد. پس از گذشت یک دهه یعنى در سال ۱۳۰۱ دکتر میلیسپو که او هم اهل آمریکا بود با ماموریتى مشابه شوستر به ایران سفر کرد.وى که در راس هیاتى به ایران آمد، به دنبال یک دوره اقدامات اجرایى بود و قرارداد خدمت و حدود اختیارات وى در سال ۱۳۰۴ به مدت دو سال دیگر تمدید شد.کارشناسان در حوزه بودجه ریزى ورود میلیسپو به ایران را پایان فصل بودجه ریزى سنتى در کشور مى دانند، چرا که بدین ترتیب درآمدهاى دولت از درآمدهاى کشاورزى و روستایى جدا شد و در حقیقت ساختار بودجه به هم ریخت.اما سال هاى ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ دوران شکل گیرى نظام تازه اى براى بودجه ریزى ایران به شمار مى رود. در این دوران نقش درآمدهاى نفتى در بودجه عمومى دولت جدى نبود و بیشتر صرف هزینه هاى نظامى مى شد.نظام بودجه نویسى در سال هاى ۱۳۱۸ و ۱۳۱۹ به تکامل رسید و
اطلاعات بودجه اى دولت در هفتاد ستون عرضه شد.از سال ۱۳۳۲ فصل نوینى در نظام بودجه ریزى آغاز شد. از آن سال کشور با وام ها و کمک هاى بلاعوض آمریکا و انگلیس مواجه شد و درآمدهاى نفتى نیز نقش مهمى در بودجه پیدا کرد.با افزایش درآمدهاى نفتى و شروع برنامه هاى عمرانی، بودجه اهمیت مضاعفى یافت و در سال ۱۳۴۵ پیشنهاد لایحه بودجه از وظایف وزارت دارایى خارج شد و در حوزه مسؤولیت نخست وزیر درآمد و بدین ترتیب دفتر بودجه در سازمان برنامه تشکیل شد.از سال ۱۳۵۲ تهیه و تنظیم بودجه کل کشور جزو وظایف سازمان برنامه و بودجه و کلیه امور مالى و خزانه دارى در وزارت دارایى متمرکز شد.همانطور که گفته شد تحولات نظام بودجه ریزى طى ۱۰۰ سال گذشته همچنان ادامه داشته و به سمت اصلاح این نظام پیش رفته است؛ تا جایى که در تبصره ۴۸ قانون بودجه سال ۸۰ نیز دولت ملزم به اطلاح ساختار بودجه شد و سازمان مدیریت و برنامه ریزى نیز نحوه طبقه بندى اقلام بودجه اى کشور را در لایحه بودجه سال ۸۱ بر مبناى نظام طبقه بندى آمارهاى مالى دولت Gfs تغییر داد.در این نظام بودجه به دو بخش کلى دریافت ها و پرداخت ها تقسیم مى شود که دریافت ها شامل درآمدهاى عمومى است و از این میان درآمدهاى نفتى جزو واگذارى دارایى هاى سرمایه اى قرار مى گیرد. از سوى دیگر در برابر درآمدهاى عمومى اعتبارات هزینه اى یا هزینه جارى قرار دارد که این دو تراز عملیاتى بودجه را تشکیل مى دهد. در مقابل تراز سرمایه اى برابر واگذارى دارایى هاى سرمایه اى است که از تملک دارایى هاى سرمایه اى کم مى شود. نکته حایز اهمیت
در این تعریف این است که در این نظام کسرى بودجه تفاوت بین تراز عملیاتى و تراز سرمایه اى بودجه است که معمولاً از طریق تراز مالى جبران خواهد شد.
اولین بودجه رسمی تاریخ ایران که مربوط به وزارت صنیع‌الدوله هدایت در سال 1299 شمسی است
 
سابقه نخستین بودجه رسمی که در تاریخ ایران تدوین شده، به حدود 100 سال قبل و دوره دوم قانونگذاری در کشور برمی‌گردد زمانی که صنیع‌الدوله وزیر دارایی وقت، آن را در سال 1289 هجری شمسی و با استناد به بندهای 18 و 20 قانون اساسی مصوب سال 1285 شمسی، نوشت و در آن برای اولین بار درآمدها و هزینه‌های دولت در سند واحد درج شده بود.
صنیع‌الدوله که نخستین‌بار کارخانه‌ نساجی را در ایران دایر کرده بود و طرح راه‌اندازی راه‌آهن سراسری را پیشنهاد کرد در مقدمه جالب نخستین بودجه ایران درباره ضرورت بودجه نویسی و خارج کردن دخل و خرج عمومی از دست شاه و قرار دادن آن در دست نمایندگان مردم توضیحات مبسوطی ‌داده بود. او بودجه‌اش را براساس اصول فنی و در حالی تنظیم کرده بود که به درآمدهای نفتی اتکایی نداشت و در آن “اصل وحدت” بودجه رعایت شده بود.
صنیع‌الدوله به هنگام بردن این بودجه برای تصویب به ضرب گلوله یک تبعه گرجی مقابل در مجلس ترور شد و به قتل رسید و اندکی پس از آن هم کابینه مستوفی‌الممالک – که صنیع‌الدوله وزیر دارایی‌اش بود – منحل شد.
صنیع‌الدوله به هنگام بردن این بودجه برای تصویب به ضرب گلوله یک تبعه گرجی مقابل در مجلس ترور شد و به قتل رسید و اندکی پس از آن هم کابینه مستوفی‌الممالک – که صنیع‌الدوله وزیر دارایی‌اش بود – منحل شد. با این حال نمایندگان وقت مجلس به این بودجه رای مثبت دادند تا بودجه خونین صنیع‌الدوله راهبرد دخل و خرج‌ یکساله کشور باشد.
صنیع‌الدوله هدایت که در نخستین دوره مجلس بر کرسی ریاست تکیه زده بود به عنوان وزیر مالیه کابینه مستوفی‌الممالک این بودجه را تنظیم کرده بود که درآمدهای آن 14 میلیون و 116 هزار و 600 تومان و هزینه‌های آن 14 میلیون و 618 هزار تومان برآورد شده بود و نکته جالب توجه اینکه نخستین بودجه ایران نیز کسری داشته که میزان آن 500 هزار تومان بوده است. عمده‌ترین بخش درآمد آن را هم مالیات بخش کشاورزی تشکیل می‌داد.
روش بودجه‌نویسی صنیع‌الدوله تا سال 1320 که درآمدهای نفتی به بودجه تزریق شد ادامه پیدا کرد و پس از آن به صورت دیگری تدوین شد. جانشین آمریکایی صنیع‌الدوله، مورگان شوستر نیز که بعد از او به ایران آمد تا در کسوت خزانه‌دار کل کشور و مسوول تنظیم بودجه عمومی، وظیفه ترسیم برنامه‌های کوتاه‌مدت کشور را برعهده بگیرد، پس از 8 ماه ایران را ترک کرد و پس از او هم برنارد بلژیکی مسوول امور گمرکات کشور با استفاده از اختیارات شوستر در راس مالیه عمومی ایران قرار گرفت. او چهار سال در این سمت باقی ماند و پس از آن جای خویش را به میلیسپوی آمریکایی سپرد.

فایل : 5 صفحه

فرمت : Word