مقاله کامل تأثیر خنده درمانی و فعالیت هاي بدنی در احساس تنهایی و شادکامی سالمندان

تأثیر خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی در احساس تنهایی وشادکامی سالمندان
چکیده:
پژوهش حاضر، به منظور تعیین تأثیر خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی در احساس تنهایی و شادکامی سالمندانانجام شد. 30 سالمند بالا‌‌ی 60 سال از بین سالمندان در شهر تهران به روش تصادفی ساده انتخاب و در دو گروه 15 نفره آزمایش و کنترل جایگزین شدند. روش پژوهش نیمه آزمایشی و طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود. احساس تنهایی و سطح شادکامی سالمندان با استفاده از مقیاس تنهایی راسل و فرگوسن (1987) و شادکامی آکسفورد اندازه گیر‌‌ی شدند. سپس برنامه‌های خنده درمانی و فعالیت بدنی هر کدام در 10 جلسه گروهی برا‌‌ی سالمندان گروه آزمایش اجرا شدند. در پایان مداخلات دوباره احساس تنهایی و سطح شادکامی سالمندان اندازه گیر‌‌ی و داده‌ها با استفاده از تحلیل کواریانس تحلیل شدند. نتایج نشان داد که برنامه‌های خنده درمانی و فعالیت بدنی در احساس تنهایی و سطح شادکامی سالمندان تأثیر معنادار‌‌ی دارد. این برنامه‌ها در افزایش شادکامی سالمندان تأثیر بیشتر‌‌ی داشتند. نتایج پژوهش شواهد‌‌ی را پیشنهاد‌ می‌کند که احتمالاً برنامه‌های خنده درمانی و فعالیت بدنی با تغییراتی در ابعاد فیزیولوژیکی بدن و فرآیندها‌‌ی شناختی‌ می‌تواند احساس تنهایی و سطح شادکامی را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین به منظور کاهش احساس تنهایی سالمندان و افزایش سطح شادکامی آنان، پیشنهاد‌ می‌شود برنامه‌های خندیدن برا‌‌ی آنان اجرا شود و به انجام فعالیت‌های بدنیبیشتر تشویق شوند.
واژگان کلیدي: خنده درمانی، فعالیت‌های بدنی، احساس تنهایی، شادکامی، سالمندان
مقدمه
سالمندان در جامعه ما به دلیل وابستگی عاطفی-فرهنگی به خانواده از ورود به خانه ‌‌ی سالمندان در هراس هستند، اغلب دیده شده است که این افراد قبل از ورود به کهنسالی در جمع خانواده نگرانی خود را از ورود به خانه سالمندان ابراز‌ می‌کنند (بوند، 2007؛ ترجمه محققی کمال، 1389). بسیار‌‌ی از سالمندان در محیط اجتماعی متفاوتی نسبت به جوان ترها زندگی‌ می‌کنند. آنها حتی زمانی که در جمع زندگی‌ می‌کنند احساس تنهایی دارند (بوگس، 2005؛ به نقل از شریفی، 1387).
فرآیند سالمند‌‌ی معمولاً با کاهش عملکرد سیستم‌های بدن و کاهش ظرفیت‌های فیزیولوژیکی همراه با افزایش استعداد ابتلا به بیماري‌ها همراه‌ می‌باشد. ساده ترین راه برا‌‌ی تعریف کهنسالی عبارت است از شمردن تعداد سال‌هایی که از بدو تولد طی شده است که معمولاً آغاز کهنسالی را در سن 70 تا 75 سالگی قرار‌ می‌دهند. البته این سن قرارداد‌‌ی است و ممکن است بعضی افراد زودتر به سن کهنسالی برسندو بعضی دیرتر (راکویی، 2006؛ به نقل از نبوي، شجاعی، صبحانی و نائینی، 1391).
غیر از سن زمانی معیارها‌‌ی دیگر‌‌ی مانند سن روانی، عاطفی و اجتماعی که در آن شخصیت و کنش‌های شناختی تحت تأثیر رویدادهایی چون بازنشستگی و مرگ همسر هم برا‌‌ی تعریف کهنسالی وجود دارد (اسکینرفرد (2008)؛ ترجمه آذري، 1388).
مسائل و مشکلات سالمندان ممکن است ناشی از حالت‌های خود افراد و اطرافیان آنها در دورهسالمند‌‌ی باشد؛ مانند از دست دادن درآمد، احساس این که فرد دیگر حاکم بر سرنوشت خود نیست، تغییر محل سکونت یا اختلال در سلامتی و رو‌‌ی هم رفته آنچه که به کم شدن عزت نفسو ارزش اجتماعی فرد کمک کندمیتواند زمینه بروز اختلالات روانی در سالمندان را فراهم آورد (تونسند، 2009).
عبدلی (1386) در پژوهشی به این نتیجه رسید که فشارها‌‌ی ناشی از تغییرات جسمانی، روانی، اجتماعی نقش عمده‌‌ای در بروز احساس تنهایی سالمندان دارند و نه تنها موجب ناامیدي، زوال روانی- اجتماعی، ناخوشی‌های جسمانی و گاهی افزایش مدت نگهدار‌‌ی آنان در خانهسالمندان‌ می‌شود بلکه فکر خودکشی را در آنان افزایش‌ می‌دهد.
احساستنهاییحالتیاستکههمه ‌‌ی آدمیانصرفنظرازجنس، سن، استعداد، نژاد، مذهبوپایگاهاجتماعی، اقتصاد‌‌ی دردوره‌‌ای اززندگیخود در اثرازدستدادنیکرابطهصمیمانه، ورودبهدانشگاه، محل کار و زندگی جدیدآن را تجربه‌ می‌کنند. احساستنهاییبهمعنیانزوا‌‌ی فیزیکینیست، یکشخص کمحرفممکناستدرمحلدورافتاده‌‌ای زندگیکندوکاملاًاحساسخوبیداشتهباشد(هین ریج و گالون، 2006؛ پارلو، 2008). همچنین این احساس ناخوشایند در نتیجه کاستی در شبکه روابط اجتماعی فرد به صورت کمی و کیفی و عدم دسترسی به روابط نزدیک و مطلوب با دیگران و خانواده به وجود میآید(ریپوالا، 2007). و بیشتر ناشی از
این ادارکات است که روابط اجتماعی موجود فرد برخی از انتظارات او را برآورده نمی کنند (روتسالو، ساویکو، تیلویس، استراندبرگ و پیتکالا، 2006).
جانسون (2009) در بیان احساس تنهایی سالمندان بیان‌ می‌دارد که کناره گیر‌‌ی آنان از دیگران غیرعاد‌‌ی نیست. چنانچه سالمند به دنیا‌‌ی اطراف علاقه مند‌‌ی نشان ندهد و خود را از جمع جدا کند، این حالت با علایمی مانند گریه، اضطراب، پنهان کردن شرایط خود باشد، که این احساس تنهایی بیمارگونهمیشود.
نتایج پژوهش‌ها نشان‌ می‌دهند که ثبات عاطفی حتی در دهه هفتم زندگی همچنان به تکامل خود ادامه‌ می‌دهد. این تحقیق مؤید این است که سالمندان هم شادمانی را بهتر و ترس را کمتر درك‌ می‌کنند، سالمندان به حالات شاد‌‌ی و نشاط بیشتر توجه‌ می‌کنند و درجشنها ومراسم شاد بیشتر لذت‌ می‌برند (آرگیل، 2006).
شادکامی به عنوان یک تجربه درونی مثبت و یکی ازشاخصها‌‌ی سلامت روانی ناشی از ارزشیابی شناختی و عاطفی افراد از زندگی شان‌ می‌باشد که افراد در شرایط مختلف زندگی آنها را تجربه‌ می‌کنند. این احساسات که بدون واسطه در درون افراد بروز یافته و در رفتار یا حالات چهره آنها جلوه گر‌ می‌شوند، علاوه بر آنکه در زندگی و کارکرد افراد نقش اساسی دارند، یکی از مؤلفه‌های اصلی ارتباط اجتماعی را تشکیل‌ می‌دهند (وینهون، 2007؛ به نقل از پزشکی، 1390).
نتایج پژوهش‌های متعدد‌‌ی نشان دادند که در اکثر موارد پیامدها و مشکلات همراه با تغییرات دوره ‌‌ی سالمندي، احساس تنهایی‌ می‌باشد که شخص با تفکّر در مورد این عوامل به سمت افسردگی و کاهش شادمانی و نشاط درونی سوق پیدا‌ می‌کند (پزشکی، 1390؛ روزبهانی و رضایی، 1391 و تونسند، 2009).
توجه به نیازها‌‌ی سالمندان، بکارگیر‌‌ی استعداد و قوه موجود در آنان، راهگشا‌‌ی نشاط و شادکامی در دوران کهنسالی است (آرگایل، 2006). از آن جایی که هیجان‌های خوشایند در سلامتی و کیفیت زندگی افراد بسیار مؤثر هستند، داشتنسطحی از هیجان خنده‌ می‌تواند به طور چشمگیر‌‌ی سلامتی و روابط اجتماعی افراد را با دیگران تحت تأثیر قرار دهد. پژوهشگران معتقدند که اگر سالمندان به گونه‌‌ای منظم به خنده وادار شوند،‌ می‌توان جمع پذیر‌‌ی آنان تقویت کرد و‌ می‌توانند دیگران را به خندیدن و شاد‌‌ی وادار کنند (هایر و شونل، 2011).
در پژوهشی که (کار، 2003) درباره ارتباط خنده با ایمنی بدن انجام دادند به این نتیجه رسیدند که فعالیت‌های مثبت بدن بعد از یک جلسه خنده درمانی افزایش یافتند و کاتریا (2010) و رحیمی (1390) با انجام دادن آزمایش‌های بالینی به این نتیجه رسیدند که آستانه احساس درد و ناراحتی در سالمندان پس از خندیدن افزایش‌ می‌یابد و همچنین مشارکت گروهی آنان را افزایش‌ می‌دهد.
افزون بر این فعال بودن به عنوان عامل اصلی حفظ کیفیت زندگی سالمند به گونه‌‌ای بر او تأثیر‌ می‌گذارد تا بتواند فعالیت‌های اجتماعی خود را گسترش داده و از عزت نفس بیشتر‌‌ی برخوردار گردد (بوند، 2007؛ ترجمه محققی، 1388).
بعضی‌ها معتقدند که تنهایی یک وضعیت روانی و ذهنی است. پرکردن اوقات فراغت سالمندان باعث شاد‌‌ی و رضایت و تمایل به انجام فعالیت و نگرش‌های جدید ذهنی در آنها‌ می‌گردد تا بتوانند دیگران را ملاقات کنند و در جمع شرکت نمایند (بوند، 2007؛ ترجمه محققی، 1388). ورزش و حرکات موزون در کاهش اضطراب، حواس پرتی، رهایی از تنش، تقویت تمرین‌های عضلانی، افزایش افکار مثبت اندیشی و احساس
شادي، افزایش احساس ارزش شخصی برا‌‌ی سالمندان مفید‌ می‌باشند (عزیزآبادي، 1380).
از آن جایی که سالمندان علائمی از اختلالات فکر‌‌ی و بدنی همراه با بیماري‌های قلبی، فشار خون و سرطان دارند و دچار اضطراب و احساس تنهایی هستند، حرکات ریتمیک در تقویت کارکرد جسمانی و روحی این افراد مؤثر واقع‌ می‌شود و باعث برطرف شدن احساس درد‌ می‌شود (سالمون، 2008).
موسیقی و فعالیت‌های بدنی‌ می‌تواند اعتماد به نفس سالمندان را افزایش دهد و امید به زندگی را در آنان تقویت نماید (کوئن، 2005).
تونسند (2009) هم در پژوهش خود به این نتیجه رسید که عدم تعادل روانی بسیار‌‌ی از بیمارانسالمند نتیجه عدم فعالیت حرکتی و ورزشی است، و‌‌ی دریافت سالمندانی که از نظر قوا‌‌ی جسمانی ضعیف هستند دارا‌‌ی مشکلات روانی بیشتر‌‌ی مانند: احساس تنهایی، عدم توانایی تطبیق خود با دیگران‌ می‌باشند وبر عکس سالمندانی که از نظر مهارت‌های حرکتی قو‌‌ی می‌باشند دارا‌‌ی ویژگی‌های برجسته‌‌ای از نظر رفتار‌‌ی چون شادمانی، تدبیر و حس همکار‌‌ی هستند.
سالمندان اگر شاد باشند، دنیا را مکانی امن تر‌ می‌یابند (تامپسون، 2008). افزایش شادکامی به سالمندان کمک‌ می‌کند تا موقعیت‌های استرس زا و ناراحتی‌های خود را کنترل کرده و افکار منفی را از خود دور کنند (بهرامی و رمضانی، 1388).
برا‌‌ی اینکه سالمندان از فضا‌‌ی تنهایی و اضطراب فاصله بگیرند باید به این باور برسند که تا آخرین لحظه‌های عمر باید در زندگی شاد باشند و از آن لذت ببرند (آبرامز، 2010). استفاده از روش خنده درمانی و انجام فعالیتها‌‌ی بدنی در هر شرایط سنی‌ می‌تواند باعث تغییرات زیستی در جهت افزایش سلامت جسمانی و روانی و تقویت اعتماد به نفس
شود. استفاده از روش‌های طبیعی و کم هزینه مانند خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی به راحتی‌ می‌تواند از طریق تغییردادن میدان مغناطیسی بدن و ایجاد‌هاله‌‌ای مثبت در سالمندان، احساس صمیمیت، گرم و عاطفی بودن آنان را افزایش دهد (کاتاریا، 2010).
بنابراین به منظور تعیین تأثیر خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی در احساس تنهایی و شادکامی به بررسی این سئوال پژوهشی پرداخته شد که آیا خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی در احساس تنهایی و شادکامی سالمندان تأثیر دارد؟
روش
جامعه آمار‌‌ی کلیه سالمندانبالا‌‌ی 60 سال در منطقه 8 شهر تهران بود. در این منطقه 13 خانه سلامت وجود داشت که از طریق فراخوان 70 سالمند به این خانه‌های سلامت مراجعه کردند. با توجه به معیارها‌‌ی ورود آزمودنی‌ها” نداشتن بیمار‌‌ی شدید، سوگوار نبودن به خاطر مرگ همسر وغیره و داشتن توانایی لازم بینایی، شنوایی و قوا‌‌ی جسمانی سالم، افراد نام نویسی شدند بعد به روش تصادفی ساده 30 نفر انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه 15 نفر‌‌ی و در نهایت به طور تصادفی در گروه‌های آزمایش و کنترل جایگزین شدند.
روش پژوهش نیمه آزمایشی و طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود. پس از تعیین گروه‌های آزمایش و کنترل مقیاس احساس تنهایی و پرسشنامه شادکامی آکسفورد بر رو‌‌ی آزمودنی‌های هر دو گروه اجرا شد و نمرات آزمودنی‌های در مرحله پیش آزمون جمع آور‌‌ی شد. سپس برنامه خنده درمانی و فعالیت بدنی هر کدام در 10 جلسه به صورت 3 جلسه در هفته برا‌‌ی آزمودنی‌های گروه آزمایش اجرا شد. هر جلسه خنده درمانی یک ساعت و جلسات فعالیت بدنی هر کدام نیم ساعت به طول انجامید. برا‌‌ی گروه کنترل هیچ برنامه‌‌ای اجرا نشد
ولی به لحاظ اخلاقی و تقویت انگیزه همکار‌‌ی در تکمیل پرسشنامه‌ها، به آنان قول داده شد که بعداً این جلسات برا‌‌ی آنها هم اجرا خواهد شد.بعد از اتمام جلسات آموزشی، پژوهشگر آزمودنی‌های هر دو گروه در یک جلسه جمع نمود و دوبارهمقیاس احساس تنهایی و پرسشنامه شادکامی آکسفورد بر رو‌‌ی آنها اجرا شد (پس آزمون) و سطح احساس تنهایی و شادکامی آزمودنی‌ها اندازه گیر‌‌ی شد.
ابزار
برا‌‌ی جمع آور‌‌ی داده‌ها از پرسشنامه‌های زیر استفاده شد:
برا‌‌ی اندازه گیر‌‌ی احساس تنهایی از مقیاس 20 سئوالی تنهایی راسل و فرگوسن (1987) استفاده شد. سئوالات به صورت چهار گزینه‌‌ای هستند که 10 سئوال دارا‌‌ی لحن منفی و 10 سئوال هم دارا‌‌ی لحن مثبت‌ می‌باشد و به طور کلی احساس در انزوا بودن نداشتن ارتباط اجتماعی را اندازه گیر‌‌ی می‌کند (به نقل از راسل، پیپلاو و کاترونا، 1980). شریفی (1387) با استفاده از آلفا‌‌ی کرانباخ روایی 87/0 و اعتبار 74/0 را با استفاده از روش بازآزمایی برا‌‌ی این مقیاس بدست آورند. همچنین برا‌‌ی اندازه گیر‌‌ی شادکامی آزمودنی‌های از پرسشنامه شادکامی آکسفورد استفاده شد که دارا‌‌ی دارا‌‌ی 29 ماده است و میزان شاد‌‌ی فرد را‌ می‌سنجد. پایهنظر‌‌ی این پرسشنامه بر اساس تعریف آرگیل و کراسلند از شادکامی‌ می‌باشد.
ماده‌ها به صورت چهار گزینه‌‌ای می‌باشد که نمره گذار‌‌ی گزینه‌ها به ترتیب عبارت است از:
الف: 0 ب: 1 ج: 2 د:3
در پژوهشی که توسط فاضلی (1390) بر رو‌‌ی دانشجویان دانشگاه‌های تهران صورت گرفت ضریب همسانی درونی برا‌‌ی گروه مردان و زنان به ترتیب برابر 94/0 و 9/0 و اعتبار
بازآزمایی پس از 7هفته 78/0 و ضریب پایایی بازآزمایی با فاصله زمانی سه هفته 79/0 به دست آمد.
یافته‌ها
داده‌های جمع آور‌‌ی شده با استفاده از شاخص‌های میانگین، انحراف استاندارد و آزمون تحلیل کوواریانس وبه کمک نرم افزار آمار‌‌ی 19-Spssتحلیل شدند که در جداول زیر نشان داده شده اند.
جدول1 شاخص‌های توصیفینمرات آزمودنی‌ها در شادکامی و احساس تنهایی
در جدول 1 میانگین و انحراف معیار عملکرد خانواده، سبک‌های هویتّی و مدگرایی دانشجویان نشان داده شده است. قبل از انجام تحلیل‌های آمار‌‌ی مفروضه‌های آزمون تحلیل کوواریانس مورد بررسی قرار گرفت که خلاصه‌‌ای آن در جدول 2 گزارش شده است.
جدول2خلاصه‌‌ی نتایج آزمون‌های لیون و کالموگروف اسمیرنوف برا‌‌ی بررسی مفروضه‌هایکسانیواریانس‌ها و نرمال بودن نمرات
بر اساس یافته‌های جدول 2‌ می‌توان نتیجه گرفت که مفروضه یکسانی واریانس‌ها برقرار‌ می‌باشد و نمرات آزمودنی‌ها در احساس تنهایی و شادکامی دارا‌‌ی توزیع طبیعی‌ می‌باشد. به عبارت دیگر در مورد این متغیرها مفروضه نرمال بودن توزیع نمرات برقرار‌ می‌باشد. پس از تعیین مفروضه‌ها، با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره به بررسی تأثیر خنده درمانی و فعالیت بدنی در احساس تنهایی و شادکامی سالمندان پرداخته شد که خلاصه نتایج آن در جدول3 ارائه شده است.
جدول 3 خلاصه نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره برا‌‌ی تعیین تأثیر خنده درمانی و فعالیت بدنی در احساس تنهایی و شادکامی
همانطور که مندرجات جدول 3 نشان‌ می‌دهد خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی در احساس تنهایی[01/0<p، 39/21 = (26و
1)F] و شادکامی [01/0<p، 41/82 = (26و 1)F] تأثیر معنادار‌‌ی دارد. "اندازه اثر" نیز نشان‌ می‌دهد که تأثیر خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی به شیوه گروهی در احساس تنهایی1/45%‌ می‌باشد و توان آزمون با مقدار 994/0 نیز کفایت نمونه آمار‌‌ی انتخاب شده را تأیید‌ می‌کند. همچنین "اندازه اثر" نشان‌ می‌دهد کهتأثیر خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی به شیوه گروهی در شادکامی 76%‌ می‌باشد و توان آزمون 1 نیز کفایت نمونه آمار‌‌ی انتخاب شده را تأیید‌ می‌کند.
همچنین به منظور تعیین تأثیر خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی در احساس تنهایی، داده‌ها از روش تحلیل کوواریانس استفاده شد که خلاصه نتایج در جدول 4 نشان داده شده است.
جدول 4 نتایج آزمون تحلیل کوواریانس برا‌‌ی تعیین تأثیر خنده درمانی و فعالیت بدنی در احساس تنهایی
همانطور که مندرجات جدول 4 نشان‌ می‌دهد خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی در احساس تنهایی[01/0<p ، 22/22 = (28و 1)F] تأثیر معنادار‌‌ی دارد. "اندازه اثر" نیز نشان‌ می‌دهد که تأثیر خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی به شیوه گروهی در احساس تنهایی 2/45%‌ می‌باشد و توان آزمون با مقدار 978/0 نیز کفایت نمونه آمار‌‌ی انتخاب شده را تأیید‌ می‌کند.
و به منظور تعیین تأثیر خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی در شادکامی داده‌ها از روش تحلیل کوواریانس استفاده شد که خلاصه نتایج در جدول 5 نشان داده شده است.
جدول 5 نتایج آزمون تحلیل کوواریانس برا‌‌ی تعیین تأثیر خنده درمانی و فعالیت بدنی در شادکامی
همانطور که مندرجات جدول 5 نشان‌ می‌دهد خنده درمانی و فعالیت‌های بدنی در شادکامی [01/0<p ، 13/84 = (28و 1)F]

فایل : 23 صفحه

فرمت : Word